W dniu 13 czerwca 2002 roku, Unia Europejska ustanowiła procedurę upraszczającą dotychczasowy sposób postępowania w przypadku ekstradycji. Ramową decyzją Rady 2002/584/WSiSW, wszelkie dotychczasowe procedury administracyjne i polityczne zostały zastąpione przez jedną formą postępowania, zwaną europejskim nakazem aresztowania. Przepis ten wszedł w życie 1 stycznia 2004 roku i jednocześnie anulował wszelkie inne postanowienia w tym zakresie.
Do 2004 roku, procedura ekstradycji między krajami członkowskimi Unii Europejskiej była mocno skomplikowana. Obowiązywała między innymi zasada podwójnej odpowiedzialności karnej. Polegała ona na tym, że aby wniosek o wydanie i przekazanie osoby mógł mieć wartość, czyn objęty wnioskiem musiał być uznawany za przestępstwo również w kraju, w którym osoba została aresztowana. Obecnie zasada ta została zniesiona – w odniesieniu do 32 kategorii ciężkich przestępstw nie ma już znaczenia to czy dany czyn karany jest w obu krajach.
Co to jest europejski nakaz aresztowania?
ENA to decyzja sądowa, którą wydaje Państwo należące do Unii. Jej celem jest aresztowanie i dostarczenie przez inne Państwo członkowskie osoby, która jest poszukiwana w związku z prowadzonym przeciwko niej postępowaniem karnym. Europejski nakaz aresztowania wydawany jest również w celu wykonania kary lub środka zabezpieczającego (pozbawienia wolności) osoby poszukiwanej, przez dany kraj Unii, która przebywa na terytorium innego kraju.
Europejski nakaz aresztowania jest stosowany wtedy, kiedy:
- osoba została prawomocnie skazana na karę pozbawienia wolności lub orzeczono środek zabezpieczający w wymiarze co najmniej 4 miesięcy,
- za przestępstwo, którego dokonała osoba poszukiwana została orzeczona kara pozbawienia wolności lub zastosowania środka zabezpieczającego o maksymalnym wymiarze powyżej
jednego roku.
Jak działa europejski nakaz aresztowania?
1. Sąd państwa członkowskiego Unii europejskiej wydaje decyzję sądową , zgodnie z którą inne państwo członkowskie ma aresztować lub przekazać osobę w celu:
- przeprowadzenia sądowego postępowania karnego,
- wykonania kary pozbawienia wolności,
- wykonania środka zabezpieczającego.
2.Europejski nakaz aresztowania musi zawierać następujące informacje:
- tożsamość osoby
- jaki organ sądowy wydaje nakaz
- prawomocne orzeczenie
- informacje dotyczące charakteru przestępstwa, orzeczonej kary,
3. Europejski nakaz aresztowania przekazywany jest organowi sądowemu wykonującemu nakaz (np. w miejscu przebywania poszukiwanej osoby). Wspópracuje się również z Interpolem oraz Systemem Informacyjnym Schengen. Wszystkie Państwa członkowskie sa uprawnione do stosowania adekwatnych i wymaganych środków przymusu w celu znalezienia i przekazania poszukiwanej osoby.
4. Po zatrzymaniu poszukiwanej osoby może ona zapoznać się z treścią europejskiego nakazu sądowego. Ma również prawo do skorzystania z usług adwokata oraz tłumacza. Po stronie Państwa, z którego pochodzi organ wykonujący nakaz (czyli do decyzji kraju w którym poszukiwany został zatrzymany) należy decyzja czy poszukiwany musi zostać zatrzymany, czy też może zostać zwolniony przy zachowaniu określonych warunków.
5. Na przekazanie osoby (wykonanie europejskiego nakazu aresztowania) organ wykonawczy ma 60 dni. Przez ten czas może poddać osobę zatrzymaną przesłuchaniu i zadecydować o nie wykonywaniu nakazu aresztowania – o decyzji co do wykonania nakazu aresztowania musi powiadomić organ wydający nakaz. Osoba zatrzymana może również samodzielnie podjąć decyzje i wyrazić zgodę na przekazanie do kraju, który wydał nakaz. Raz wydana zgoda nie może zostać cofnięta. Decyzja o wykonaniu nakazu w tym przypadku musi nastąpić w ciągu 10 dni od momentu wydania przez osoby zgody na przekazanie.
6. Po przekazaniu informacji związanych z nakazem aresztowania, tożsamością osoby, charakterem popełnionego przez nią przestępstwa, każde państwo członkowskie zezwala na tranzyt osoby przekazywanej przez swoje terytorium.
Kiedy odmawia się wykonania nakazu aresztowania?
Państwo członkowskie Unii może nie wykonać europejskiego nakazu aresztowania w trzech sytuacjach:
- przestępstwo w państwie wykonującym nakaz zostało objęte amnestią,
- istnieje już prawomocne orzeczenie dotyczące tego samego przestępstwa popełnione przez tę samą osobę wydane przez jedno z państw członkowskich (zasada „ne bis in idem” – oznaczająca brak orzekania dwa razy w tej samej sprawie),
- wiek osoby podlegającej nakazowi aresztowania uniemożliwia bycie pociągniętym do odpowiedzialności w Państwie wykonującym nakaz,
Istnieją również inne warunki, które owocują odmową wykonania nakazu (np. ustawowy zakaz ścigania karnego lub ukarania zgodnie z prawodawstwem wykonującego nakaz państwa członkowskiego, prawomocne orzeczenie w państwie trzecim odnośnie tych samych czynów itd.) – w każdej takiej sytuacji, odmowa powinna być uzasadniona.
Zasada specjalności
W postępowaniu ekstradycyjnym stosuje się zasadę specjalności, zgodnie z którą osoba wydana nie może być ścigana, skazana i pozbawiona wolności za inne przestępstwa popełnione przed wydaniem nakazu. Od tej zasady obowiązują dwa wyjątki:
- kiedy istnieje zgoda państwa wezwanego na rozszerzenie ścigania karnego,
- kiedy istnieje zgoda osoby ściganej,
SN w wyroku z dnia 25.06.2008r.,IV KK 179/08 stwierdził, że brak zgody państwa wydającego na pociągnięcie oskarżonego do odpowiedzialności karnej, stanowi przeszkodę w ściganiu, jest tym samym „ inna okolicznością wyłączającą ściganie” w rozumieniu art. 17 § 1 pkt.11 k.p.k. którą stosownie do treści art. 439 § 1 pkt.9 k.p.k kwalifikować należy jako tzw. bezwzględną przyczynę odwoławczą.